ฮอร์โมนอินซูลินกับโรคเบาหวานและกลไกการทำงานฉบับอ่านแล้วต้องร้องอ๋อ !

อินซูลิน ฮอร์โมนความอ้วน

หลายคนคงเคยได้ยินชื่อฮอร์โมนนี้กันมาบ้างโดยเฉพาะผู้ที่ทำการลดน้ำหนักหรือผู้ป่วย เช่น โรคอ้วน โรคเบาหวาน

เพราะอะไรเจ้าฮอร์โมนตัวนี้จึงดูเหมือนจะเกี่ยวข้องทางตรงกับการรับประทานและหุ่นของเราอย่างมาก ครั้งนี้พี่ปินิกซ์จะมาเพื่อน ๆ มาไขข้อสงสัยไปพร้อมกันค่ะ

 

อินซูลิน คืออะไร

ฮอร์โมนอินซูลิน (Insulin) คือ ฮอร์โมนที่มีหน้าที่ในการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด 

มีบางคนถามพี่ปินิกซ์ว่า “แล้วน้ำตาลไปอยู่ในเลือดได้อย่างไร”

พี่ปินิกซ์ขออธิบายแบบนี้นะคะ อาหารทุกอย่างที่เรารับประทานเข้าไปในร่างกาย เช่น ตำไทยไข่เค็ม ข้าวขาหมู เค้ก ชาเขียว โยเกิร์ต ในอาหารเหล่านั้นจะมีสารอาหารที่เราคุ้นเคยกันในชื่อ สารอาหาร 5 หมู่

อันประกอบไปด้วยโปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน วิตามินและเกลือแร่ทั้งสิ้น

แล้วเมื่อเพื่อน ๆ รับประทานอาหารเหล่านี้เข้าไป ในร่างกายจะเกิดกระบวนการย่อย ย่อยจนเล็กมาก มากขนาดที่สามารถเข้าไปในเส้นเลือดของเราได้เลยค่ะ

สาเหตุที่สารอาหารต้องถูกย่อยจนเล็กขนาดเข้าสู่เส้นเลือดได้ก็เพราะว่า สารอาหารเหล่านี้แหล่ะค่ะที่จะถูกส่งไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของร่างกายทั่วทุกส่วน

เพราะทุกอิริยาบถของเราล้วนต้องการพลังงาน พลังงานก็ได้มาจากอาหารที่รับประทานเข้าไป

พี่ปินิกซ์ขอยกตัวอย่างเมนูที่เราคุ้นเคยกันอยู่แล้ว นั่นคือ ตำไทยไข่เค็ม  ในเมนูนี้ก็ประกอบไปด้วยทั้ง มะละกอ มะเขือเทศ  พริก กระเทียม น้ำปลา น้ำตาล และไข่เค็ม

เริ่มจากพริก กระเทียม มะเขือเทศ เราจะได้รับวิตามิน เกลือแร่แน่นอนอยู่แล้ว น้ำปลา ก็อาจจะมีโปรตีนจากปลาและแร่ธาตุโซเดียม แต่เพื่อน ๆ ไม่ต้องใส่เยอะ เพราะโซเดียมเราได้จากหลายแห่ง ใส่น้ำปลาเยอะเกินไป เราอาจจะได้รับโซเดียมมากเกินร่างกายต้องการ

ถัดมาโปรตีนถ้าไข่ขาวเราก็จะได้สารอาหารประเภทโปรตีน ส่วนไข่แดงก็ไขมัน

และพระเอกที่จะพูดถึงของเมนูนี้ นั่นคือมะละกอสับ ซึ่งแน่นอนว่าเราจะได้วิตามินมากมายอยู่แล้ว แต่มะละกอก็คือ สารอาหารประะเภทแป้งหรือคาร์โบไฮเดรต พอทานเข้าไปเกิดการย่อยก็จะได้เป็น น้ำตาลอยู่ดี

แล้วอย่างที่พี่ปินิกซ์บอกไป น้ำตาลที่ได้ไปไหน ?
ก็เข้าสู่เส้นเลือดเพื่อเตรียมขนส่งไปทั่วร่างกาย

การทำงานของอินซูลิน

เมื่อพูดถึงน้ำตาลกับร่างกาย จริง ๆ เกี่ยวข้องกับฮอร์โมนหลายตัวนะคะ เช่น กลูคากอน คอร์ติซอล

เกร็ดความรู้

กลูคากอลและอินซูลินจะทำงานร่วมกันในการเพิ่มและลดระดับน้ำตาลในเลือด ที่สำคัญเหตุผลที่เราต้องรู้จักและเข้าใจการทำงานของฮอร์โมนตัวนี้ก็เพราะอินซูลินเป็นเพียงตัวเดียวที่สามารถลดระดับน้ำตาลในเลือดได้ในบรรดาฮอร์โมนทั้งหมด

อินซูลินของเราจะควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดผ่านการบัญชาการของเซลล์หลัก 3 ชนิด คือ เซลล์ตับเซลล์กล้ามเนื้อลายและเซลล์ไขมัน ฟังดูยิ่งใหญ่มาก แต่ก็ยิ่งใหญ่จริง ๆ

พี่ปินิกซ์จะพามาดูการออกฤทธิ์ของฮอร์โมนชนิดนี้กันนะคะ

อินซูลินจะทำงานโดยมีระดับความสูง – ต่ำของน้ำตาลในเลือด ณ ขณะนั้น เช่น หลังเราดื่มชาเขียวหวาน ๆ สักแก้ว น้ำตาลที่ได้จากชาเขียวโดยมากก็จะเป็นน้ำตาลทรายซึ่งยังมีขนาดใหญ่อยู่ เข้าเส้นเลือดเราไม่ได้ ร่างกายก็จะย่อยจนได้ กลูโคสแล้วเตรียมพร้อมขนส่ง

ทีนี้ระดับน้ำตาลในเลือดของเราก็จะเพิ่มสูงขึ้น ยิ่งน้ำตาลทรายเป็นคาร์โบไฮเดรตเชิงเดี่ยว

ทำให้กระบวนการย่อยไว สุด ๆ ส่งผลให้ระดับน้ำตาลพุ่งสูงในเวลารวดเร็ว
ถัดมาเจ้าอินซูลินพอน้ำตาลหรือกลูโคสมาเยอะ ๆ ก็รีบมาจัดการต่อทันที

โดยเมื่อระดับกลูโคสในเลือดสูงกว่า 80 – 90 mg/dL (่ระดับน้ำตาลในเลือด 80 – 90 mg/dL คือระดับที่อยู่ในช่วงที่เราอดอาหาร)

พอเรารับประทานเข้าไปจนระดับน้ำตาลของเราสูงขึ้น ก็จะกระตุ้นให้เกิดการสังเคราะห์อินซูลินจาก บีต้าเซลล์ (beta cell) ในตับอ่อนเพื่อลดระดับน้ำตาลในเลือดลง

ทีนี้เรามาดูกันว่าทำไม ฮอร์โมนตัวนี้จึงได้ชื่อว่า ฮอร์โมนความอ้วน

ฮอร์โมนความอ้วน

ด้วยหน้าที่ของอินซูลินที่ไม่ได้แค่ลดระดับน้ำตาลในเลือดแต่ยังเปลี่ยนกลูโคสให้อยู่ในรูปของไกลโคลเจนเพื่อไปเก็บหอมรอมริบไว้ที่ตับและกล้ามเนื้อ เช่น ตามแขน ตามขาเป็นต้น

ถ้าเพื่อน ๆ ทานคาร์โบไฮเดรตเยอะ ๆ เพื่อน ๆ ไม่ต้องกลัวนะคะ อินซูลินไม่ปล่อยให้หายไปไหนแน่นอน

นอกจากนี้ถ้าในเวลานั้นมีอินซูลินสูง ๆ ก็จะส่งผลต่อการสลายกรดไขมันอิสระจากไขมันที่สะสมอยู่ในเซลล์ไขมันของเรา แถมยังทำให้เก็บพลังงานที่เรากินเข้าไปเยอะ ๆ ไว้ในรูปของกรดไขมันอิสระอีกด้วย

ทำให้หากเกิดความไม่สมดุลของฮอร์โมนตัวนี้แล้วล่ะก็จึงสามารถส่งผลต่อน้ำหนักตัวของเรานั่นเอง ฟังแบบนี้เราไม่ควรปล่อยให้ร่างกายมีระดับอินซูลินสูง ๆ เลยนะคะเนี่ย

อินซูลินกับโรคเบาหวาน

เพื่อน ๆ บางคนอาจสงสัยว่าพี่ปินิกซ์ก็บอกเองว่าอินซูลินร่างกายสร้างเองได้ แต่ทำไมบางคนถึงต้องฉีดอินซูลินเข้าไปด้วยล่ะ

เป็นคำถามที่น่าสนใจมาก แต่อย่างที่พี่ปินิกซ์บอกไปร่างกายคนเรามีการทำงานที่เหมือนกัน แต่ที่ไม่เหมือนกันเพราะบางคนก็ได้รับกรรมพันธุ์ที่ทำให้การทำงานของร่างกายไม่ปกติ

หรือรับประทานอาหารที่มีผลในแง่ลบต่อการทำงานในร่างกายส่งผลให้ระบบการทำงานของร่างกายผิดปกติ

กรณีเบาหวานก็เช่นกันค่ะ โดยเบาหวานแบ่งแบบคร่าว ๆ ได้ 4 ชนิด

• เบาหวานชนิดที่ 1  เกิดจากเซล์ตับอ่อนถูกทำลายส่งผลให้สร้างอินซูลินไม่ได้ มักพบในเด็ก
• เบาหวานชนิดที่ 2  ชนิดนี้จะมาเป็นกันตอนโตซึ่งพบเยอะที่สุด ประมาณ 95% ของผู้ที่เป็นโรคเบาหวานทั้งหมดในบ้านเรา สาเหตุเกิดจากการดื้ออินซูลิน มักพบในผู้ที่มีน้ำหนักเกินหรือเป็นโรคอ้วน
• เบาหวานที่เกิดขณะตั้งครรภ์
• โรคเบาหวานที่มีสาเหตุจำเพาะ เช่น โรคทางพันธุกรรม โรคที่เกี่ยวข้องกับตับอ่อนหรือต่อมไร้ท่อ

พอดูจากชนิดของเบาหวานเพื่อน ๆ ก็จะเห็นว่าบางคนตับอ่อนผิดปกติ ส่งผลให้สร้างอินซูลินไม่ได้หรือสร้างได้น้อย จึงจำเป็นที่จะฉีดเข้าไป เพราะอินซูลินเป็นตัวเดียวที่สามารถลดระดับน้ำตาลในเลือดได้

ใครบ้างที่ต้องฉีดอินซูลิน

ผู้ที่ตับอ่อนสร้างอินซูลินได้น้อยมากไม่พอกับที่ร่างกายต้องใช้
ผู้ป่วยเบาหวานที่มีโรคแทรกซ้อนทางตับ ไต ชนิดที่แค่ทานยาไม่ได้ผล

ถัดมาเพื่อน ๆ สงสัยไหมคะว่า อินซูลินที่จะมาฉีดให้กับผู้ป่วยได้มาจากไหน พี่ปินิกซ์จะอธิบายโดยการแบ่งชนิดอินซูลินให้ฟังนะคะ

ชนิดของอินซูลิน

• อินซูลินวัว มาจากตับอ่อนของวัว
• อินซูลินหมู มาจากตับอ่อนของหมู
• อินซูลินหมูและวัว
• อินซูลินที่ได้จากกระบวนการชีวเคมีสังเคราะห์หรือพันธุวิศวกรรม ชนิดนี้จะทำให้เราสร้างได้ในปริมาณมาก ๆ มีลักษณะเหมือนที่ร่างกายสร้างนั่นเอง

แม้ว่าในปัจจุบันจะมีการสังเคราะห์อินซูลินขึ้นมาใช้แทนอินซูลินจากร่างกายได้ แต่สำหรับผู้ที่อินซูลินยังสร้างได้ปกติก็อย่าชะล่าใจ โดยการนึกจะรับประทานอะไรเข้าไปโดยไม่คำนึงถึงการทำงานของร่างกายนะคะ

เพราะการต้องมาฉีดอินซูลินตลอดถือว่าเป็นเรื่องที่ต้องมีวินัยอย่างมากเลยทีเดียว

หลังจากที่่เพื่อน ๆ อ่านมาถึงตรงนี้เราก็จะทราบกันแล้วใช่ไหมคะว่า ทำไมอาหารจึงมีความสำคัญมากกับร่างกายของเรา เพราะร่างกายเราล้วนต้องใช้พลังงาน พลังงานที่เหลือก็ไม่หายไปไหน เก็บสะสมไว้

หากทานบางอย่างมากไปก็ส่งผลทำลายร่างกายของเราเอง การใส่ใจรับประทานอาหารจึงมีความสำคัญอย่างมาก

สรุป

อินซูลิน คือ ฮอร์โมนเพียงชนิดเดียวที่สามารถลดระดับน้ำตาลในเลือดได้ ถ้าร่างกายเราไม่มีฮอร์โมนชนิดนี้ จำเป็นที่จะต้องได้รับชนิดสังเคราะห์เข้ามา

สำหรับผู้ที่ยังไม่มีภาวะผิดปกติ อินซูลินยังทำงานได้ ถ้าทานอาหารที่เป็นโทษหรือไม่ถูกหลักก็มีผลต่อภาวะดื้ออินซูลิน ซึ่งก็สามารถทำให้เกิดโรคเบาหวานในอนาคตได้

ขอขอบคุณข้อมูลจาก สาระควรรู้เกี่ยวกับอินซูลิน (tu.ac.th)  โรคเบาหวาน คืออะไร (dmthai.org)  Endocrine pancreas (slideshare.net)  Insulin | ยาน่ารู้ (wordpress.com)  HighlightInsulin.pdf (wongkarnpat.com)